Ο καλοήθης παροξυσμικός ίλιγγος θέσης αποτελεί μία από τις πιο συχνές αιτίες ιλίγγου περιφερικής-λαβυρινθικής αιτιολογίας και μπορεί να αφορά όλο το ηλικιακό φάσμα, ωστόσο, είναι εξαιρετικά σπάνιος στην παιδική ηλικία, ενώ είναι συχνότερος στη μέση και στην 3η ηλικία.
Η νόσος χαρακτηρίζεται από έκλυση συμπτωματολογίας ιλίγγου κατά την απότομη αλλαγή και λήψη ορισμένων θέσεων της κεφαλής ή και του σώματος, είτε εκούσια είτε ακούσια (πχ στο κρεβάτι κατά τον ύπνο). Χαρακτηριστικό του ιλίγγου θέσης είναι ότι είναι παροξυσμικός, δηλαδή διαρκεί για λίγα δευτερόλεπτα ή λεπτά, σχετίζεται χρονικά με τις απότομες αλλαγές της θέσης της κεφαλής, είθισται να εκλύεται περισσότερο στην ύπτια θέση, ενώ μεταξύ των επεισοδίων η συμπτωματολογία είναι ανύπαρκτη ή ηπιότερη.
Σε αυτό το σημείο, αξίζει να σημειωθεί ότι ο ίλιγγος και η ζάλη δεν αποτελούν δύο ταυτόσημες έννοιες. Ως ίλιγγος χαρακτηρίζεται η ψευδαίσθηση κίνησης του ασθενούς σε σχέση με το περιβάλλον του ή του περιβάλλοντός του σε σχέση με αυτόν. Αυτή η ψευδαίσθηση μπορεί να συνοδεύεται από διαταραχές της ισορροπίας, αστάθεια στάσης ή βάδισης ή και των δύο, ναυτία ή και έμετο και ήπιες διαταραχές του καρδιακού ρυθμού λόγω της συνοδής παρασυμπαθητικοτονίας.
Η εξακρίβωση της διαφοροποίησης μεταξύ συμπτωματολογίας ζάλης και συμπτωματολογίας ιλίγγου είναι πολλές φορές δύσκολη, αλλά είναι ουσιώδης καθώς η ζάλη γενικότερα έχει πιο ασαφή συμπτώματα και μεγαλύτερο αιτιολογικό φάσμα.
Επίσης, έχουν ενοχοποιηθεί η παρατεταμένη κατάκλιση, οι επίμονες συγκεκριμένες στάσης σώματος και κεφαλής στον ύπνο ή κατά την εργασία, οι κρανιοεγκεφαλικές κακώσεις, οι κακώσεις και γενικότερα παθήσεις της αυχενικής μοίρας της σπονδυλικής στήλης, οι ωτοχειρουργικές και νευροχειρουργικές επεμβάσεις, το ιστορικό επεισοδίων ημικρανίας, καθώς και το ιστορικό λαβυρινθίτιδας ή αιθουσαίας νευρίτιδας.
Αιτιοπαθογενετικά, ο καλοήθης παροξυσμικός ίλιγγος θέσης οφείλεται στην απόσπαση μικροσκοπικών σωματιδίων, των ωτολίθων (ωτοκονία), από το ελλειπτικό κυστίδιο σε άλλη δομή εντός του λαβυρίνθου. Σε περίπτωση όπου ποσοστό της ωτοκονίας εναποτίθεται στο κυπέλλιο του οπίσθιου κάθετου ημικύκλιου σωλήνα (θεωρία της κυπελλολιθίασης) παρατηρείται ο καλοήθης παροξυσμικός ίλιγγος θέσης λόγω παθολογίας του οπίσθιου κάθετου ημικύκλιου σωλήνα, που είναι και η συχνότερη μορφή του καλοήθους παροξυσμικού ιλίγγου θέσης. Σε περίπτωση όπου ποσοστό της ωτοκονίας εναποτίθεται είτε στο κυπέλλιο του οριζόντιου ημικύκλιου σωλήνα (θεωρία της κυπελλολιθίασης) είτε εντός του ίδιου του οριζόντιου ημικύκλιου σωλήνα (θεωρία της καναλολιθίασης), τότε παρατηρείται ο καλοήθης παροξυσμικός ίλιγγος θέσης λόγω παθολογίας του οριζόντιου ημικύκλιου σωλήνα, που είναι η δεύτερη συχνότερη μορφή του καλοήθους παροξυσμικού ιλίγγου θέσης. Σπάνια, ευθύνεται ο πρόσθιος κάθετος ημικύκλιος σωλήνας για την έκλυση καλοήθους παροξυσμικού ιλίγγου θέσης.
Για την διάγνωση του ιλίγγου θέσης, γίνεται ωτολογικός και ακοολογικός έλεγχος (αδρός ή λεπτομερής) για τον αποκλεισμό άλλων παθήσεων του ωτός που μπορούν να προκαλέσουν συμπτωματολογία ιλίγγου. Επίσης, γίνεται νευρολογική εξέταση και έλεγχος αιθουσαίας λειτουργίας – διαταραχών ισορροπίας για αποκλεισμό νευρολογικών ή άλλων ωτορινολαρυγγολογικών παθήσεων που μπορούν να προκαλέσουν συμπτωματολογία ιλίγγου. Επίσης, δεν πρέπει να λησμονείται, ειδικά στους ηλικιωμένους, η περίπτωση παρουσίας οποιασδήποτε παθολογίας της αυχενικής μοίρας της σπονδυλικής στήλης η οποία μπορεί να ευθύνεται από μόνη της ή σε συνδυασμό με άλλη πάθηση για την έκλυση ιλιγγικής συνδρομής σε απότομες αλλαγές θέσης της κεφαλής. Ακολούθως, γίνονται χειρισμοί πρόκλησης του ιλίγγου θέσης επί κλίνης ώστε να προκληθεί η συμπτωματολογία ιλίγγου και να εκλυθούν οι νυσταγμικές κινήσεις των οφθαλμών με σκοπό την ανεύρεση του πάσχοντος ημικύκλιου σωλήνα του λαβυρίνθου. Ο πιο συχνός χειρισμός είναι ο Dix-Hallpike. Η χρήση γυαλιών τύπου Frenzel βοηθά κάποιες φορές στην καλύτερη εντόπιση και ερμηνεία των νυσταγμικών κινήσεων των οφθαλμών.
Θεραπευτικά, γίνονται χειρισμοί επί κλίνης ώστε να επανατοποθετηθεί ποσοστό της ωτοκονίας στη φυσιολογική του θέση εντός του λαβυρύνθου. Οι χειρισμοί είναι ανάλογοι του πάσχοντος λαβυρίνθου. Σε παθολογία του οπίσθιου κάθετου ημικύκλιου σωλήνα γίνονται συνήθως οι χειρισμοί κατά Epley ή Semont. Σε παθολογία του οριζόντιου ημικύκλιου σωλήνα μπορεί να γίνει ένας ή περισσότεροι από τους εξής χειρισμούς: Lembert, Guffoni, Appiani, Vannuchi. Σε περίπτωση που χρειαστεί να γίνει επαναληπτικός χειρισμός, προτιμάται να έχει μεσολαβήσει διάστημα τουλάχιστον 7-10 ημερών. Επίσης, γίνεται σύσταση στον ασθενή για αποφυγή απότομων κινήσεων της κεφαλής και αποφυγή σωματικής καταπόνησης για 7-10 μέρες. Συνεπικουρικά, μπορεί να χορηγηθεί φαρμακευτική αγωγή με κατασταλτικά του λαβυρίνθου, αντιεμετικά ή και PPIs.